به گزارش ریاح نیوز، سلماس، شهری شطرنجی در آذربایجان‌غربی با قدمتی بالغ بر ۱۰ هزار سال سکونت انسان در دشت‌هایش و دارای قدیمی‌ترین روستای مسکونی ایران به قدمت ۹ هزار سال قبل میلاد به نام کول تپه و هم اکنون نیز به عنوان نخستین شهر شطرنجی ایران معروف است.
این شهر اما سرنوشتی تلخ نیز در گذشته خود دارد به نحوی که در شانزدهمین روز اردیبهشت سال ۱۳۰۹ شمسی، زلزله‌ای بزرگ شهر تاریخی دیلمقان و منطقه باستانی سلماس در ۹۰ کیلومتری شمال ارومیه را به لرزش درآورد و آنچه که نباید اتفاق افتاد، این زلزله باعث تخریب ۱۰۰ درصدی شهر یا قصبه دیلمقان و روستاهای ناحیه سلماس شد، کارشناسان بزرگی این زلزله را ۷.۲ ریشتر برآورد کرده‌اند که طی آن چهار هزار نفر از اهالی سلماس جان خود را از دست دادند و زلزله سلماس به عنوان یکی از مخرب‌ترین زلزله‌های منطقه خاورمیانه نیز در تاریخ ثبت شد.
در این زلزله حدود ۶۰ روستا در دشت و کوه‌های غربی سلماس و مناطق حاشیه به طور کلی تخریب شد و دامنه آسیب‌ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسیر علیای زاب در ترکیه کشیده شده بود.
نابودی اکثر آثار باستانی سلماس از جمله حصار چهار متر عرضی شهر دیلمقان، آثار قصبه کهنه شهر، مساجد، بقاع قدیمی و عبادتگاه‌ها، مناره قرون وسطی میرخاتون در کهنه شهر و پل‌های قدیمی از پیامدهای این زلزله بود.
البته باید یادآور شد که قتل عام‌های سال‌های پیشین در منطقه سلماس توسط قوای ارامنه، جیلولوق و سمیتقو در جریان شورش‌های اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی موجب جان باختن بیش از ۵۰ هزار نفر از اهالی این منطقه و همچنین مهاجرت و پناهندگی طیف وسیعی از مردم به سایر مناطق شده بود که تأثیر غیرقابل انکاری در کاهش آمار تلفات این زلزله داشت که اگر اینچنین نبود آمار تلفات این زلزله ده‌ها هزار نفر قید می‌شد.
از نکات قابل توجه این زلزله نجات تنها ۳۰۰ نفر از اهالی شهر بود که توسط سربازان پادگان ارتش در سلماس از زیر آوار بیرون کشیده شدند.
از همان روزهای اولیه این زلزله مهیب دولت وقت ایران مصمم برای بازسازی شهر قبل از رسیدن فصل زمستان شده و بودجه مناسبی برای این امر اختصاص می‌یابد و در سریع‌ترین وقت ممکن از مهندسان زمین شناس آلمانی برای ارزیابی احداث شهر جدید دعوت به عمل می‌آید.
این مهندسان پس از بررسی‌های فنی و تخصصی اراضی منطقه اهرنجان سلماس در چهار کیلومتری شهر قبلی را مناسب احداث شهر جدید معرفی و این موضوع در دستور کار دولت وقت قرار می‌گیرد.
مهندس اسدالله‌خان از مهندسان سرشناس ایرانی مسئولیت تهیه نقشه شهر در اراضی تثبیت شده مهندسان آلمانی را قبول کرد و تنها ۲۵ روز بعد از وقوع زلزله، شهر جدید سلماس به عنوان اولین شهر مدرن آذربایجان و ایران در تاریخ دهم خردادماه ۱۳۰۹ به دست علی منصور والی آذربایجان و نخست‌وزیر بعدی کشور به مساحت یک میلیون متر مربع کلنگ‌زنی شد و در عرض چهار ماه ۳۶ خیابان و ۱۷۰۰ خانه مسکونی با مساجد و حمام‌های کافی و همچنین در نظر گرفتن مغازه‌ها و مراکز تجاری احداث و اولین شهر شطرنجی ایران پایه‌گذاری و تقدیم اهالی سلماس می‌شود.
علاوه بر این روستای مغانجوق هم با نقشه شطرنجی بنا شد و همچنین در سلماس با تشکیل کمسیون إعمار، زمین جهت احداث خانه در اختیار مردم قرار داده شد که ریاست این کمسیون با میرزا مهدی ناصر هیئت بود که از ١٣٠٩ تا ١٣١٣ شاید بتوان به عنوان اولین شهردار سلماس از ایشان نام برد.
این شهر به صورت شبکه عمود برهم کامل و کاملاً شطرنجی طراحی شده است.
خیابان‌های عمود بر هم قطعات مربع یا مستطیل شکلی را با ابعاد ۱۰۰ در ۱۰۰ یا ۱۵۰ در ۱۰۰ مترمربع به وجود آورده و در مرکز شهر یک میدان ایجاد و چهار میدان نیز در گوشه شهر در منتهی الیه آخرین بلوک شهر قرار داده شدند.
با احداث شهر جدید مردم این منطقه که بر اثر قتل‌عام‌های اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی از منطقه مهاجرت کرده بودند با ارسال تلگراف‌هایی به دولت آمادگی خود را برای اسکان در سلماس و بازگشت به این منطقه اعلام داشتند و به شهرستان‌ها اعلام شد که آمار پناهندگانی را که قصد مراجعت دارند تهیّه کنند و گزارش دهند و نیز مخارج سفر اشخاصی را که استطاعت ندارند را نیز تأمین کنند.
پس از احداث این شهر جدید به جای شهر تاریخی دیلمقان در منطقه سلماس، هیئت وزیران نام شهر را به شاهپور تغییر داد و پس از آن نوبت به مرمت و بازسازی روستاها رسید و در تاریخ ۱۳۳۷ با مصوبه هیئت وزیران شاهپور به شهرستان جدید ارتقا پیدا کرد و از ارومیه منفک شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نام این شهر از شاهپور به نام تاریخی و با اصالت خود یعنی سلماس و طی مصوبه نشست مورخه ۲۱/۰۷/۱۳۵۸ هیئت وزیران دولت موقت جمهوری اسلامی ایران تغییر پیدا کرد.
امروزه از ویرانه‌های زلزله سلماس نه در شهر فعلی سلماس و نه در کهنه شهر امروزی (تازه شهر) چیزی باقی نمانده و به جز پایه دیوارهای مسجد آقا «آقامچیدی» و سنگ‌های منشوری شکل ستون‌های مسجد که در داخل مسجد بازسازی شده (آغامچیدی) قرار دارد، هیچ نشانی باقی نمانده است.
از نکات قابل توجه این زلزله، وقوع زلزله ۵.۵ ریشتری و جان باختن ۱۵ نفر از ساکنان قصبه دیلمقان در صبح روز شانزدهم اردیبهشت بود که پس از وقوع این زلزله فرمانده ارتش دیلمقان از مردم خواست تا شب در مکان‌های مسقف نخوابند و در پادگان هم این مهم را خود اجرا کرد اما در همان شب در چشم‌به‌هم‌زدنی زلزله مهیب ۷/۲ ریشتری سکوت و سیاهی شب منتهی به هفدهم اردیبهشت را در دیلمقان و منطقه سلماس شکست و فاجعه‌ای تلخ به بار آورد و جان مردمانی را که شب با وجود هشدار به منازل خود رفته بودند، گرفت.
گفتنی است، هم اکنون شهرستان سلماس نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر جمعیت دارد که شهر سلماس مرکز آن نیز بیش از ۱۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است.
پایان خبر/۱۱
